ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስትያን

ታሪኽ

ካብ 2012 ዓ. ም ጀሚርና ኣብ ከባቢ ላስ ቬጋስ ኔቫዳ ንእግዚኣብሔር ከነገልግል ፀኒሕና።ናይ ትግራይ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን ኣብ ግዜ ሓዋርያት ካብ ዝተመስረታ ጥንታውያን ኣብያተ ክርስቲያናት ሓንቲ እያ። ኣብ ስድራ ኦርቶዶክሳዊት ኣብያተ ክርስቲያናት ኦርየንታል ኢና ዘለና። ብሄረ ትግራዋይ ኣብ ዓለም ክርስትና ከም ሃገራዊ ሃይማኖቱ ዝተቐበለት ቀዳመይቲ ሃገር እያ ነይራ። ሓዋርያት ዘርኢ ክርስትና ካብ ዝትከል ጀሚሩ እምነትና ንታሪኽናን ባህልናን ቀሪፃቶ እያ። 

እዚ መርበብ ሓበሬታ’ዚ፡ ታሪኽ ቤተ ክርስቲያን ትግራዋይ፣እምነት፣ኣምልኾ፣ ትምህርቲ፣ ስነ-ፅሑፍ፣ ሙዚቃ ቤተ ክርስቲያን፣ ስነ-ጥበብን ሓዊሱ ኣብ ብርክት ዝበሉ ኣርእስታት እዋናዊ ሓበሬታ ይህብ። ገለ ካብቶም ብዙሓት ንገብሮ ዘለና ድንቂ ነገራት ቁሩብ ርኣዩ፤ ብርግፅ ንኣምላኽ ኣብ ምንቅስቓስ እትርከብ ቤተ ክርስቲያን ኢና። ንመፅናዕቲ መፅሓፍ ቅዱስና ሰንበት ንግሆ፣ ዓርቢ ምሸት ድማ ደጊምኩም ምሳና መፂእኩም ከተምልኹ ብሓጎስ ንቕበል። ዳግማይ ክንራኸብ ብሃንቀውታ ንፅበን ኣብ መርበብ ሓበሬታ ደብረገነት መድሃኔኣለም ትግራዋይ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ ቤተክርስትያን ብምብፃሕኩም የቐንየልና። ግዜ ወሲድኩም ብዛዕባና ዝያዳ ክትፈልጡ ምኽኣልኩም ክብሪ ይስመዓና። ንሕና ዓባይ ቤተ ክርስቲያን ምስ ዓበይቲ ሰባት ኢና፣ ንዓቢ ኣምላኽ ነገልግል።

ኦርቶዶክሳዊ እምነትናን ትውፊትናን

ኣብ ደብረገነት መድሃኒኣለም ትግራይ ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ሱር ኣብ ጥንታዊ ትውፊት ኦርቶዶክሳዊት ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን ሱር ዝሰደድና ኢና። ኣብ ቅድስቲ ስላሴ፡ መለኮት ክርስቶስ፡ ድንግል ልደት፡ ትንሳኤ ክርስቶስ፡ ከምኡ’ውን ብፀጋ ኣምላኽ ምድሓን ኩሉ ሰብኣውነት ንኣምን። ናይ ኣምልኾ ኣገልግሎትና በቲ ጥንታዊ ቅዳሴ ቋንቋ ቤተ ክርስቲያንና ዝኾነ ግእዝ ዝካየድ ኮይኑ ነቶም ነቲ ቋንቋ ዘይፈልጥዎ ክኾኑ ዝኽእሉ ድማ ትርጉማት እንግሊዝኛ ነቕርብ። ብተወሳኺ ንእምነታትናን ልምድታትናን ዘንፀባርቑ መደባትን ኣገልግሎትን ኣለዉና፣ ትምህርቲ ሰንበትን መፅናዕቲ መፅሓፍ ቅዱስን ሓዊሱ፣ ከምኡ’ውን ንዝተፀገሙ ከነገልግል ዘኽእለና ናይ ማሕበረሰብ ምብፃሕ ፕሮጀክትታት ኣለና። ከም ኦርቶዶክሳውያን ክርስትያን መጠን ሃብታም ቅርስታትና ንዓለም ንምዕቃብን ንምክፋልን ቃል ኣቲና ኣለና፣ ኣብ ኣምልኾን ኣገልግሎትን ክትፅንበሩና ድማ ንዕድም።

ዓንድታት ኦርቶዶክስ ትግራይ

ቀንዲ ክብርታት

እዚኦም እዮም ቀንዲ ክብርታትና።
  • እምነት ንህይወትና ዝመርሕን ዘነቓቕሕን ሓይሊ እምነት ንኣምን፣ ነታ እምነት ድማ ንኻልኦት ንምክፋል ቃል ኣቲና ኣለና።
  • ፍቕሪ ኣብ ለውጢ ዘምፅእ ሓይሊ ፍቕሪ ንኣምን፣ ንጎረባብትና ድማ ፍቕሪ ከነርኢ ንደሊ።
  • ትውፊት ሃብታም ልምድታት ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ነኽብር፣ ንምዕቃብ ድማ ተወፋይነት ኣለና።
  • ኣገልግሎት ኣገልግሎት ኣብ ህይወት ካልኦት ለውጢ ንምምፃእ ዘለዎ ሓይሊ ንኣምን።
5 (ሓሙሽተ) ዓምድታት ትግራይ ኦርቶዶክስ እንታይ እዮም?

ካብ 15 ክፍለ ዘመን ጀሚሩ እናማዕበለ ዝፀንሐ ትውፊት ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ትግራይ "ሓሙሽተ ኣዕኑድ ምስጢር" ወይ “ኣምስቱ ኣምደ ሚስጥር.” ተባሂሉ ይግለፅ። እቶም ኣዕኑድ ድማ፤

  • ቅዱስ ስላሴ
  • ስጋዌ
  • ጥምቀት
  • ቅዱስ ቁርባን
  • ትንሳኤ

ምስጢረ ስላሴ፤ 

ኣብዚ ክፍሊ ምስጢር ሓድነትን ስላሴን ናይ ስላሴ ኣምላኽ ተገሊፁ ኣሎ። ቅድስት ስላሴ ብስም፡ ብኣካል (ኣካል)፡ ብግብሪ፡ ብመሰረቱ፡ ብመለኮት፡ ብህላወ፡ ብፍቓድ ድማ ሓደ እዩ። ሰለስተ ብስም፡ ኣቦ፡ ወልድ፡ መንፈስ ቅዱስ። ሰለስተ ብግብሪ፡ ኣብ ወላዲ፡ ወልድ ተወሊዱ፡ መንፈስ ቅዱስ ድማ እቲ ዝቕፅል እዩ። ሰለስተ ሰብ እዩ፦ ኣብ ፍፁም ሰብ ኣለዎ፣ ወልድ ፍፁም ሰብ ኣለዎ፣ መንፈስ ቅዱስ ድማ ፍፁም ሰብ ኣለዎ። ኣብ ልቢ፡ ወልድ ቃል፡ መንፈስ ቅዱስ ድማ ሕይወት (ትንፋስ) እዩ። ኣቦ ንርእሱ ልቢ እዩ፣ ንወልድን መንፈስ ቅዱስን ድማ ልቢ እዩ። ወልድ ንርእሱ ቃል እዩ፡ ንሱ ድማ ንኣቦን ንመንፈስ ቅዱስን ቃል እዩ። መንፈስ ቅዱስ ንርእሱ ህይወት (ትንፋስ) እዩ፣ ንሱ ድማ ህይወት (ትንፋስ) ንኣቦን ወድን እዩ።

 ስላሴ ብስም፡ ብግብርን ብኣካልን ሰለስተ እዮም እንተበልና፤ ሰለስቲኦም ብመሰረቱ፣ ብመለኮት፣ ብህላወን ብፍቓድን ሓደ እዮም፤ ሓደ ኣምላኽ እምበር ሰለስተ ኣማልኽቲ ማለትና ኣይኮነን። ኣብን ወድን መንፈስ ቅዱስን ኣብ ናይ ገዛእ ርእሶም ፍፁም ሰብ ክህልዉ እንከለዉ ብህላወ ግን ሓደ እዮም። (ኣቡሊዲስ፡ እምነት ኣቦ ምዕራፍ 40 ፍቕዲ 4፡6)

ምስጢር ስጋዊ ምትእስሳር 

ምስጢር ስጋዌ ማለት ካብ ሰማይ ካብ ስላሴ ሓደ ዝኾነ እግዚኣብሔር ወልድ ካብ ቅድስት ድንግል ማርያም ስጋን ርትዓዊ ነፍስን ዝወሰደ ምስጢር እዩ። እዚ ምስጢር እግዚኣብሄር ሰብ ክኸውን ሰብ ድማ ኣምላኽ ምዃኑ "ቃል ስጋ ኰይኑ ኣብ ማእከልና ተቐመጠ"። (ዮሃ 1፡14) ።

 ምስጢር ጥምቀት 

ጥምቀት ንኹሎም ብሚስጢር ስላሴን ምስጢር ስጋዌን ዝኣመኑ ንሕድገት ሓጢኣት፡ ካብ ስላሴ ኣምላኽ ውላድ ንምርካብ፡ መንግስቲ ኣምላኽ ንኽወርሱ ዝወሃብ ምስጢረ እዩ። እዚ ምስጢር ይበሃል፣ ምኽንያቱ፣ ካህን ኣብ ልዕሊ እቲ ማይ ፀሎት ጥምቀት ኣንቢቡ ምስ ባረኾ፣ ተለዊጡ እቲ ካብ የማናይ ሸነኽ ጎይታና ኢየሱስ ክርስቶስ ዝፈሰሰ ማይ ክኸውንን ሓደ ሰብ ዘይርአ ፀጋ ናይቲ... ዘይረኣይ ረድኤት ኣምላኽ (ዮሃ 19፡34-35)።

ምስጢር ቅዱስ ቁርባን 

ምስጢር ቅዱስ ቁርባን ምስ እግዚኣብሔርን ምስ እግዚኣብሔር ሓደ ዝገብረናን ቅርበት ዘለዎ ሕብረት ክንገብር እንኽእለሉ ልዑል ናይ ሕይወት ተግባር እዩ። "ብሓቂ ብሓቂ እብለኩም ኣለኹ፡ ስጋ ወዲ ሰብ እንተ ዘይበላዕኩምን ደሙ እንተ ዘይሰቲኹምን፡ ኣባኻትኩም ህይወት የብልኩምን።" "ስጋይ በሊዑ ደመይ ዝሰተየ ናይ ዘለኣለም ህይወት ይረክብ።" ስጋይ ብግብሪ ስጋ እዩ ደመይ ድማ ብሓቂ መስተ እዩ ምኽንያቱ ናይ ብሓቂ መግቢ እዩ። እቲ ስጋይ ዝበልዕ፡ ደመይ ዝሰትይ፡ ኣባይ ይነብር፡ ኣነ ድማ ኣብኣ/እኡ ይነብር።” (ዮሃ 6፡53-57)።

ምስጢር ትንሳኤ ምውታን 

 ትንሳኤ ምስጢር ህይወት ድሕሪ ሞት እዩ። ኩሎም እቶም ካብ ዘመነ ኣዳም ዝረሓቑ፡ ከምኡ’ውን እቶም ዝሓልፉ፡ ክሳብ ዳግማይ ምፅኣት ክርስቶስ፡ ኣብ ሕብረት ስጋን ነፍስን ክትንስኡ እዮም። ነፍሲ ፃድቃን ኣብ ገነት ነፍሲ ሓጥኣን ድማ ክሳብ መወዳእታ እዛ ዓለም ኣብ ሲኦል ክትፀንሕ እያ። ኣብታ ዳሕረዋይ መዓልቲ ግና ጎይታናን መድሓኒናን ኢየሱስ ክርስቶስ ብኽብሩ፡ ንህያዋንን ምዉታትን ክፈርድ ምስ መፀ፡ ነፍሳት ኣብ መዓልቲ ትንሳኤ ምስ ስጋአን ተጠርኒፈን ካብ ሓመድ ምድሪ ክትንስእ እየን::(ሉቃ 16፡29-31)።

ኦርቶዶክሳዊ እምነትናን ትውፊትናን

ኣብ ደብረገነት መድሃኔኣለም ትግራይ ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ሱር ኣብ ጥንታዊ ትውፊት ኦርቶዶክሳዊት ተዋህዶ ቤተ ክርስቲያን ሱር ዝሰደድና ኢና። ኣብ ቅድስቲ ስላሴ፡ መለኮት ክርስቶስ፡ ድንግል ልደት፡ ትንሳኤ ክርስቶስ፡ ከምኡ’ውን ብፀጋ ኣምላኽ ምድሓን ኩሉ ሰብኣውነት ንኣምን። ናይ ኣምልኾ ኣገልግሎትና በቲ ጥንታዊ ቅዳሴ ቋንቋ ቤተ ክርስቲያንና ዝኾነ ግእዝ ዝካየድ ኮይኑ፡ ነቶም ነቲ ቋንቋ ዘይፈልጥዎ ክኾኑ ዝኽእሉ ድማ ትርጉማት እንግሊዝኛ ነቕርብ። ብተወሳኺ ንእምነታትናን ልምድታትናን ዘንፀባርቑ መደባትን ኣገልግሎትን ኣለዉና፣ ትምህርቲ ሰንበትን መፅናዕቲ መፅሓፍ ቅዱስን ሓዊሱ፣ ከምኡ’ውን ነቶም ዝተፀገሙ ከነገልግል ዘኽእለና ናይ ማሕበረሰብ ምብፃሕ ፕሮጀክትታት ኣለና። ከም ኦርቶዶክሳውያን ክርስትያን መጠን ሃብታም ቅርስታትና ንዓለም ንምዕቃብን ንምክፋልን ቃል ኣቲና ኣለና፡ ኣብ ኣምልኾን ኣገልግሎትን ክትፅንበሩና ድማ ንዕድም።

ታቦት ኪዳን

ብመሰረት መፅሓፍ ዘፀኣት እግዚኣብሔር ንሙሴ ኣብ ደብረ ሲና ኣብ ዝፀንሓሉ ናይ 40 መዓልታት ፃንሒት ታቦት ክሰርሕ መምርሒ ሂብዎ።ንማሕደርን ኣቑሑት ታቦትን ዝኸውን ቅርፂ ኣርእይዎ፡ ካብ ዕንጨይቲ ሽቲም (ከምኡ’ውን) ከም ዝስራሕ ድማ ነገሮ ብዕንጨይቲ ኣካቻ ዝፍለጥ ንፅላት እምኒ ንምቕማጥ።ሙሴ ንቤዛሌልን ንኣሆልያብን ታቦት ክሰርሑ መምርሒ ሃቦም።

መፅሓፍ ዘፀኣት ታቦት ብኸመይ ከም ዝስራሕ ዝርዝር መምርሒታት ይህብ።ንውሓቱ 2+1⁄2 እመት፣ ስፍሓቱ 1+1⁄2 እመት፣ ቁመቱ ድማ 1+1⁄2 እመት (ኣስታት 131×79) ክኸውን ኣለዎ። ×79 ሴንቲ ሜተር ወይ 52×31×31 ኢንች) ዕንጨይቲ ኣካሽያ። ድሕሪኡ ምሉእ ብምሉእ ብወርቂ ይለብስ፣ ኣብ ዙርያኡ ድማ ኣኽሊል ወይ ቅርፂ ወርቂ ይግበር። ኣብ ኣርባዕተ መኣዝናቱ ኣርባዕተ ቀለቤት ወርቂ ክተሓሓዝ ኣለዎ፣ ብነፍሲ ወከፍ ሸነኹ ድማ ክልተ ክተሓሓዝ ኣለዎ- በዚ ቀለቤታት እዚ ድማ ነቲ ታቦት ንምስካም ብወርቂ ዝተለበጠ በትሪ ሽቲም ክኣቱ ኣለዎ፤ እዚኦም ድማ ክእለዩ የብሎምን።[13] ኣብ ልዕሊ እቲ ታቦት ብኽልተ ወርቃዊ ኪሩቤል ዝተሰለመ ካፖሬት (‘መንበር ምሕረት’ ወይ ‘መሸፈኒ’ ተባሂሉ ዝተተርጐመ) ወርቃዊ መኽደኒ ክቕመጥ ኣለዎ። ካብቲ ፀብፃብ ዝጎደለ ርጉድና መንበር ምሕረት ዝምልከት መምርሒታትን ብዛዕባ ኪሩቤል ዝምልከት ዝርዝር ሓበሬታን ብዘይካ እቲ መሸፈኒ ኣብ ልዕሊ ጫፋት ታቦት ክውቃዕን ኣምላኽ ዝረኣየሉ ቦታ ከም ዝፈጥሩን እዩ። እቲ ታቦት ኣብ መወዳእታ ንምሕባእ ኣብ ትሕቲ መጋረጃ ክቐርብ እዩ።(wiki)

ብመሰረት ትውፊት ትግራይ ታቦት ኪዳን ኣብ ጥንታዊት ቅድስቲ ከተማ ኣኽሱም ተዓቂቡ ይርከብ። ንዘመናት እቲ ዓቢ ቅርሲ ኣብ ቤተ ክርስቲያን ማርያም ፅዮን ተዓቂቡ ፀኒሑ፡ ሃፀይ ኢያሱ ኣብ 1691 ከም ዝረኣዮን ከም ዘዘራረቦን ተመዝጊቡ ኣሎ።ሕጂ ድማ ኣብቲ ኣብ ጎኒ ቤተክርስትያን ዝተሃንፀ ቤተ ፀሎት ፅላት ተዓቂቡ ይርከብ። .ኣብ ዘመነ ናይ መወዳእታ ሃፀይ ሃይለስላሴ እቲ ቅርሲ ንሓደ ሓላዊ ብሓላፍነት ተዋሂቡዎ እዩ፣ ንሱ ድማ ኣብ ቅድሚኡ ዕጣን የቃፅልን መፅሓፍ መዝሙር መፅሓፍ ቅዱሳዊ መዝሙር የንብብን እዩ። ሊቀ ካህናት ኣኽሱም ሓዊሱ ካልእ ክቐርቦ ዝኽእል የለን። እቲ ሓላዊ መነኮስ ጥራይ ዘይኮነስ ድንግል እውን ስለ ዝኾነ፡ ናይ ገዛእ ርእሱ ሞቱ እናቐረበ ምስ ከደ ተካኢ ክሳብ ዝሸይም ንታቦት የገልግል።

እቲ ጥንታዊ ታሪኽ ታቦት ኣብ ትግራይ ኣብ ግዕዝ ዝተፃሕፈ ናይ ማእከላይ ዘመን ቅኔ ክብሪ ነገስታት ይርከብ። ንግስቲ ሳባ ንጉስ ሰሎሞን ዓቢ ጥበብ ከም ዝውንን ሰሚዓ፡ ንህዝባ ብዝያዳ ብጥበብ ምምራሕ ምእንቲ ክትመሃር ድማ ናብ ኢየሩሳሌም ከም ዝተጓዕዘት ይገልፅ። ኣብኡ ምስ በፅሐት፡ ሰሎሞን ብብልሓታ ከምኡ’ውን ብፅባቐኣ ተመሰጠ። ዋላ እኳ እቲ ቅኔ ንጉስ ብፍትወት ስጋ ከም ዘይተደፋፍአ፡ ንምድሪ ብኣምላኽ እስራኤል ብዘገልግሉ ደቂ ንምምላእ ብዝነበሮ ውጥን ንኣንበብቱ ክነግሮም ተሃንጥዩ እንተሃለወ፡ ብኣኣ ውላድ ክወልድ ይኽእል እዩ ዝብል ተስፋ ክገብር ጀመረ። ንግስቲ ብርግፅ ወዲ ጠነሰት፡ ምስ ዓበየ ድማ ካብ ኢትዮጵያ ንኣቡኡ ክበፅሖ ተበገሰ። ሰሎሞን ንጉስ ኢትዮጵያ ክኸውን ቀቢእዎ፣ ብድሕሪኡ ንዓበይቲ እስራኤል ናይ ገዛእ ርእሶም ደቆም ናብ ኣፍሪቃ ልኢኾም ኣማኸርቲ ኮይኖም ከገልግሉ መምርሒ ሃቦም። እቶም መንእሰያት እስራኤላውያን ንየሩሳሌምን ቤተ መቕደሳን ደጊሞም ኸም ዘይርእይዋ ኣዝዮም ስለ ዘይተሓጐሱ: ነቲ ታቦት ሒዞም ኪኸዱ ወሰኑ። ግደ ሓቂ ክብሪ ነገስታት ታቦት ባዕላ ካብ ኢየሩሳሌም ክትወፅእ ከም ዝወሰነት ትነግረና ምኽንያቱ ኣይሁድ ነቲ ኣምላኽ ዝገለፀሎም እምነት ስለ ዝገደፍዎ እዩ።By Roderick Grierso)

ጥምቀት

 ጥምቀት ጥምቀት ናይ ኦርቶዶክሳዊት ተዋህዶ ቤተክርስቲያን በዓል ኤጲፋንዮስ እዩ። ኣብ 19 ጥሪ (ወይ 20 ኣብ ትርፊ ዓመት) ይበዓል፣ እዚ ድማ ምስ መበል 11 መዓልቲ ጥሪ ኣብ ኣቆፃፅራ ግእዝ ዝመጣጠን እዩ።

ጥምቀት ዝክበር ንጥምቀተ ኢየሱስ ኣብ ሩባ ዮርዳኖስ ኣመልኪቱ እዩ። እዚ በዓል እዚ ዝያዳ ዝፍለጥ ብስርዓታዊ ዳግመ-ምትግባር ጥምቀት (ምስ ከምዚ ዝኣመሰለ ዳግመ-ምቕራፅ ብርክት ዝበሉ ክርስትያን ቅድስቲ ምድሪ ንዮርዳኖስ ክበፅሑ ከለዉ ዝገብርዎ) እዩ።

ኣብ እዋን ስነ-ስርዓት ጥምቀት፡ እቲ ኣብ ነፍሲ ወከፍ ታቦት ናይ ትግራይ (ብመጠኑ ከም እምኒ መሰውኢ ምዕራብ) ዝርከብ ሞዴል ታቦት ኪዳን ዝኾነ ታቦት ብኣኽብሮት ብሃብታም ጨርቂ ተጠቕሊሉ ኣብ ርእሲ ካህን ብሰልፊ ይስከም . እቲ ብኻልእ መገዲ ብዓለማውያን ሳሕቲ ዝረአ ታቦት፡ ኢየሱስ ንጥምቀት ናብ ዮርዳኖስ ኣብ ዝመፀሉ እዋን ከም መሲሕ ምግላፁ ዝውክል እዩ። መለኮታዊ ቅዳሴ ኣብ ጥቓ ወሓዚ ወይ ቃላይ ይበዓል ። ድሕሪኡ እቲ ኣብ ጥቓኡ ዝነበረ ማይ ናብ ወጋሕታ ገፁ ይባረኽ እሞ ኣብ ልዕሊ እቶም ተሳተፍቲ ይነፅግ፣ ገሊኦም ድማ ናብቲ ማይ ኣትዮም ንነብሶም ይጥሕሉ፣ ብተምሳል ናይ ጥምቀት መብፅዓኦም የሐድሱ። 

ሃይማኖትና ንፍለጥ

Learn every week  by trying the quizzes posted here.


መፃሕፍቲ